Hoofdschimmel / Tinea capitis

Een hoofdschimmel is een ZEER BESMETTELIJKE schimmel infectie van de hoofdhuid en haren. De medische term is tinea capitis (tinea =schimmel, caput = hoofd). Andere medische namen zijn: “ trichomycose” of  “trichofytia profunda capitis”. De Engelsen spreken ook wel van “scalpring”, d.w.z. “ringworm van het hoofd”. Een hoofdschimmel is de meest voorkomende schimmelinfectie bij jonge kinderen (met name tussen de 3 en 7 jaar oud). Kleine epidemieën in scholen komen nog wel eens voor.

Hoe ontstaat hoofdschimmel ?

Een hoofdschimmel wordt veroorzaakt door een infectie met een schimmel. De besmetting verloopt via besmette mensen, gevallen besmette haren, (huis)dieren, besmette kammen/borstels, besmet kappersinstrumentarium en via hoofddeksels, beddengoed en kleren. Soms verloopt een besmetting via mensen die zelf geen zichtbare hoofdschimmel hebben . Deze mensen heten “asymptomatische dragers” . Het vóórkomen van asymptomatische dragerschap onder de bevolking is bestudeerd in een aantal landen; in Spanje 0.2%, Italië 0.3% en in Afrika zelfs 49% . Gemiddeld wordt er gesproken van een wereldwijd vóórkomen van asymptomatische dragers van 15 tot 25% ! Hierbij gaat het meestal om de schimmelsoorten Trichophyton tonsurans en T. violaceum. De kenmerkende afwijkingen op het hoofd kunnen wijzen op een specifieke schimmelsoort als verwekker.

Wat zijn de verschillende soorten hoofdschimmels ?

1. Microsporum soorten. We zien één of meerdere kale plekken met afgebroken haren, bedekt met grijswitte schilfers. De plekken lichten geel-groen op na beschijnen met een speciale lamp; Woods lamp. Dit onderzoek gebeurt in een donkere kamer. De bekendste verwekkers zijn M. canis en M. audouinii. Besmetting verloopt via  huisdieren zoals (langharige) poezen, honden en hamsters.
2. “Herpes tonsurans”  (Trichophyton soorten). Hierbij zien we een fijne schilfering, roodheid en soms puskoppen op het behaarde hoofd, al dan niet samengaand met haaruitval.  Verwekkers: T. tonsurans, T. violaceum. Dit wordt beschouwd als een importziekte vanuit Turkije en Marokko.
3. Favus (Kletskop). Dit is zeldzaam in Nederland. We zien dikke schotelvormige gele schilfers op de hoofdhuid met een doorsnee van 1-2 cm dik. In het midden van de plek treedt een blijvende  totale haaruitval op. Er bestaat een typische “muizelucht”. Verwekker: Trichophyton schoenleinii. De afwijkingen lichten felgroen op tijdens een onderzoek met de Woods lamp.
4. Kerion celsi  is een vorm gepaard met een heftige ontstekingsreactie wat begint als een rode vlek die later overgaat in een zwelling met puskoppen. Verwekkers: T. mentagrophytes (via paarden, honden, knaagdieren zoals cavia) , soms T. verrucosum (via runderen).

Wat zijn de complicaties van een hoofdschimmel ?

Over het algemeen verloopt een schimmel infectie zonder problemen. Omdat de huid ter plaatse echter stuk is (bijv. door het krabben) kan er bovenop de schimmelinfectie ook een infectie optreden met een huidbacterie (bijv. stafylokokken). U herkent dit aan een plotselinge verergering van de afwijkingen, met toename van de roodheid, zwelling, pijn en pusvorming. Een bacteriële infectie wordt altijd behandeld met een antibioticum kuur.

Hoe wordt een hoofdschimmel vastgesteld ?

Meestal zijn de afwijkingen bij een hoofdschimmel zo kenmerkend dat de diagnose op het blote oog kan worden vermoed. Een Woods-lamp onderzoek (lees eerder) wordt altijd uitgevoerd. Een negatieve uitslag (d.w.z. indien de huidafwijkingen niet oplichten) sluit echter een schimmelinfectie NIET uit. De “kroon” op de diagnose vormt het aantonen van schimmels onder de microscoop . Hiertoe plukt of schraapt uw arts een hoeveelheid haren af van het aangedane huidgebied en bekijkt deze na een eenvoudige bewerking onder de microscoop. Dit onderzoek duurt slechts enkele minuten. Er wordt altijd een kweek ingezet van een aantal besmette haren (deze haren worden er zo, zonder al teveel pijn uitgetrokken door uw arts). Het is in alle gevallen goed om te weten met welke schimmelsoort we te maken hebben, zodat we eventueel de dosering van de anti-schimmel tabletten kunnen aanpassen of een ander anti-schimmel middel moeten voorschrijven. De uitslag van de schimmelkweek is pas na minimaal 6 weken bekend.

Hoe wordt hoofdschimmel behandeld ?

Een hoofdschimmel wordt altijd behandeld met een (6 tot 12 weken) kuur met antischimmel middelen. Voorbeelden hiervan zijn Lamisil (terbinafine),  Trisporal (itraconazol) , Diflucan (fluconazol)  en Griseofulvine. Om verspreiding van de schimmelsporen tegen te gaan raden we ook aan om het hoofd dagelijks te wassen met een anti-schimmel shampoo. De huidarts schrijft u dan bijvoorbeeld Nizoral hoofdgel of Betadine shampoo voor. Ook al zijn de afwijkingen op het hoofd niet meer zichtbaar, raden we u sterk aan de tabletten kuur af te maken. Na de kuur dient u de shampoo niet meer dagelijks te gebruiken maar bijvoorbeeld 2-3 X per week voor nog eens 2 weken.

Moet ik mijn kind met een hoofdschimmel thuishouden ?

In het verleden werd geadviseerd om een besmet kind 14 dagen lang thuis te houden omdat de aandoening zeer besmettelijk is. Het nut van dit advies wordt de laatste tijd betwijfeld doordat besmetting ook kan plaatsvinden via asymptomatische dragers. Bovendien kunnen schimmelsporen nog altijd verspreid worden ondanks een geslaagde therapie. Na het starten van de behandeling kunt u dus uw kind gewoon weer naar school sturen. Wij raden u wel aan om de onderwijzer(es) of  het schoolbestuur in te lichten over de hoofdschimmel van uw kind.

Wat moet u doen bij een schoolepidemie van hoofdschimmel ?

Het schoolbestuur raden wij het volgende aan:
Besmettingsbronnen opsporen en meebehandelen of ontsmetten

• de laagste klassen (bevat de jongste kinderen !)
• familieleden van besmette kinderen (broertjes, zusjes, ouders)
• speelkameraadjes (besmet speelgoed e.d.)
• onderzoek van gedeelde faciliteiten op school

Wat kunt u zelf thuis doen als u of uw kind hoofdschimmel heeft ?

• Rest van uw gezin en inwonenden en huisdieren (dierenarts) te controleren en eventueel meebehandelen
• Bron (bijvoorbeeld schoolvriendje of huisdier) opsporen , laten controleren en eventueel meebehandelen.
• Kammen, haarborstels, petten en andere hoofddeksels mogen niet door anderen gebruikt mogen worden.
• Het is verstandig om kammen en borstels een keer grondig te desinfecteren door ze tien minuten in een chlooroplossing te leggen. Een tondeuse die voor het gehele gezin (en eventueel vrienden) gebruikt wordt, dient na gebruik te worden schoongemaakt met alcohol 70%.
• Ontsmet met alcohol 70% eventueel besmet speelgoed.
• Ook is het af te raden om in elkaar’s bed te slapen en ongewassen kleding uit te wisselen.

Wat is de prognose voor hoofdschimmel ?

Er bestaat geen levenslange immuniteit na een hoofdschimmel infectie. Dat wilt zeggen dat u of uw kind opnieuw besmet kan raken indien u of uw kind weer in contact komt met de ziekmakende schimmelsporen.