Lepra / Ziekte van Hansen

Lepra is een besmettelijke infectieziekte die zowel de zenuwen als de huid aantast. Ooit kwam lepra ook voor in Nederland, maar de ziekte is hier sinds de middeleeuwen geheel verdwenen. Nu komt lepra voornamelijk voor in ontwikkelingslanden in Azië, Afrika en Latijns-Amerika. De ziekte wordt niet veroorzaakt door armoede, maar de leprabacterie gedijt het best in gebieden waar armoede heerst. Lepra is met de middelen die ons nu ter beschikking staan (nog) niet uit te roeien. Ondanks intensieve opsporingscampagnes door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) neemt het aantal nieuwe patiënten dat jaarlijks wordt gevonden in de meeste landen niet of nauwelijks af. Jaarlijks worden er nog altijd meer dan 600.000 nieuwe leprapatiënten gevonden. Dr. Armauer Hansen ontdekte ongeveer 100 jaar geleden de leprabacterie. Daarom wordt lepra ook wel de “ziekte van Hansen” genoemd.

Hoe ontstaat lepra ?

WIJZE VAN BESMETTING
Lepra wordt veroorzaakt door de leprabacterie. Besmetting vindt plaats doordat levende leprabacteriën op de een of andere manier in het lichaam zijn gekomen. Bijvoorbeeld door kleine huidwondjes of besmette voorwerpen, maar vooral door inademing wanneer iemand hoest of niest. Het aantal mensen dat besmet wordt is erg groot. Toch krijgt slechts 5% van de besmette mensen ziekteverschijnselen. Bij de meeste mensen wordt de leprabacterie door het eigen afweersysteem uitgeschakeld. De leprabacterie gedijt het beste bij een temperatuur van zo’n 34 graden Celsius. En zoekt dus de koelere delen van het lichaam op: die bevinden zich vooral in de huid en zenuwen die net onder de huid liggen.

INCUBATIETIJD
De leprabacterie is erg langzaam. Sommige bacteriën vermenigvuldigen zich elke minuut, maar de leprabacterie deelt zich slechts een keer per twee weken. Mede hierdoor kunnen er jaren voorbij gaan zonder dat een patiënt het vermoeden krijgt dat er iets mis is. Zo kan het wel twee tot zes jaar duren voordat de eerste symptomen zich openbaren. Er zijn zelfs uitschieters bekend van 20 jaar. Dat lijkt gunstig, omdat er zo nooit een snel uitbrekende lepraplaag kan ontstaan, zoals bijvoorbeeld wel bij TBC kan gebeuren. Maar iemand die besmet is, kan de bacterie op zijn beurt vele jaren ongemerkt aan zijn omgeving doorgeven. Dat is een van de redenen waarom het moeilijk is om de ziekte geheel uit te roeien

Is lepra erfelijk ?

Lepra is geen erfelijke ziekte. Toch komt het in sommige families meer voor dan in andere. De reden hiervan is, dat sommige leden van de families gebrek aan weerstand tegen de leprabacterie hebben. Dit gebrek aan weerstand is wel erfelijk.

Wat zijn de verschijnselen van lepra ?

Lepra is in eerste instantie een ziekte van het zenuwstelsel. De zenuwen in en onder de huid worden aangetast. Als gevolg daarvan:

• ontstaan plekken op de huid die tintelen, jeuken of juist gevoelloos zijn
• verzwakken spieren in handen of voeten, waardoor patiënten moeilijker lopen of schrijven, e.d.
• ontstaan er verdikkingen onder de huid
• stopt de werking van zweetklieren op aangetaste plekken kunnen gezwellen op oren, neus en
• wangen ontstaan, die soms uitbarsten tot zweren
• kan de toevoer van traanvocht in de ogen ontregeld raken

TWEE VARIANTEN
– Lepromateuze lepra. Deze variant wordt ook wel “multibacillaire lepra” genoemd. Bij sommige patiënten is het lichaam niet of nauwelijks in staat weerstand te bieden tegen de leprabacterie. Die kan zich daardoor ongeremd vermenigvuldigen. De ziekte is het best zichtbaar in het gezicht, waar ze verdikking en rimpels veroorzaken. De patiënt krijgt gezwellen op de oren, neus en wangen. In de neus krioelt het van de bacteriën, dit leidt soms tot de vernietiging van het neusschot. Deze vorm van lepra is erg besmettelijk.
– Tuberculoïde lepra. Deze variant wordt ook wel “Paucibacillaire lepra” genoemd. Het aantal bacteriën is relatief gering, omdat het afweersysteem er de strijd mee aangaat. Maar daarbij worden huid en zenuwen beschadigd. De patiënt loopt een groot risico verminkt te raken. Hoewel de uiterlijke verschijnselen heel ernstig kunnen zijn, is tubercoloïde lepra nauwelijks besmettelijk.

LEPRAREACTIES
Een leprareactie is het optreden van symptomen en verschijnse­len van acute ontsteking bij een patiënt met lepra. De reactie wordt beschouwd als een episode van acute overgevoeligheid voor deeltjes van de leprabacterie, veroorzaakt door een stoornis in het afweersysteem. Er zijn twee soorten leprareacties bekend
– Reversal Reaction (afgekort “RR”). Hierbij zien we een acute verergering van bestaande huidafwijkingen. Er is toename in roodheid en zwelling, met daarbij optreden van branderige gevoelens,  zweertjes en  wondjes. Binnen korte tijd ontstaan er  nieuwe huidafwijkingen. Zwellingen van de handen, voeten en het gezicht worden ook gezien. Ook de zenuwen raken plotseling beschadigd met tekenen van een acute zenuwontsteking; roodheid, zwelling, pijnlijk­heid, verminde­ring in kracht en gevoel. De patiënt voelt zich heel erg ziek.
– Erythema Nodosum Leprosum (afgekort “ENL”). Aan de huid verschijnen er pijnlijke rode bulten die samen kunnen vloeien tot plakkaten en kunnen zweren. Deze bulten treden meestal op in het gezicht en op de strekzijden van de ledematen. Bij het verdwijnen worden de plekken paars van kleur en treedt er op den duur verhardingen op in het betref­fende huidge­bied. Vergeleken met een RR is een ENL een meer uitgebreide aandoening die ook andere inwendige organen kan aantasten. Tegelij­kertijd met het optreden van huidafwijkingen voelt de patiënt zich onwel en heeft koorts. De volgende symptomen kunnen daarbij ook optreden lymfeklierzwelling,  vergrote lever en milt, oogklachten (ontstekingen, verhoogde oogboldruk),  vochtophopingen aan het gezicht en ledematen, ontsteking van de (bij)ballen, ontstekingen van de zenuwen, gewrichten, botten, pezen, spieren, nieren en het buikvlies.

Wat zijn de complicaties van lepra ?

– Verminkingen. Na besmetting en een lange incubatietijd begint de leprabacterie de zenuwen te beschadigen. Daardoor ontstaat gevoelloosheid, waardoor iemand het niet meer voelt als hij zich brand of wondjes oploopt. Die verwondingen raken al gauw geïnfecteerd. Door de gevoelloosheid krijgen die infecties vaak niet de juiste medische aandacht, waardoor de toestand verslechtert. Op termijn kunnen hierdoor de gevreesde klauwhanden of stompvoeten ontstaan. Ook de spiertjes die voor het knipperen van de ogen moeten zorgen kunnen verzwakt raken. Hierdoor wordt het oog niet voldoende bevochtigd waardoor stof en ander vuil vrij spel krijgt. Patiënten kunnen hierdoor blind raken
– Sociale gevolgen. Lepra komt vooral voor onder de armste bevolkingsgroepen in ontwikkelingslanden. Veel (ex-) patiënten leven onder de armoede grens. Vaak komen zij door hun misvormingen of andere handicaps zonder werk te zitten. Daarnaast worden zij, uit angst, door hun omgeving vaak vermeden of zelfs verstoten. In veel gevallen blijft er dan niets anders over dan de bedelstaf. Uit angst om in een sociaal isolement terecht te komen durven (ex-) leprapatiënten vaak met niemand over hun ziekte te praten. Soms reikt die angst zo ver dat ze zelfs niet eens naar de gezondheidspost durven en zich niet meer laten behandelen. Daardoor wordt hun toestand natuurlijk van kwaad tot erger.

Hoe wordt de diagnose van lepra gesteld ?

Aan de hand van een uitvoerig onderzoek van de huid en de zenuwen kan al worden bepaald met welk type lepra we mogelijk te maken hebben, de lepromateuze of de tuberculoïde vorm. Tevens wordt er getracht om de leprabacterie in de huid aan te tonen door het nemen van huiduitstrijkjes en een huidbiopsie. In sommige centra kan de leprabacterie ook in een neusuitstrijkje of een huidbiopsie worden aangetoond door middel van DNA techniek. Met behulp van bloedonderzoek kunnen ook antistoffen worden aangetoond tegen de leprabacterie. De titer van deze antistoffen zegt iets over de ernst van de infectie maar kan ook worden gebruikt om de reactie op behandeling te meten. In tegenstelling tot andere bacteriën is het niet mogelijk om de bacterie te kweken.

Wat is de behandeling van lepra ?

Tegenwoordig is lepra dankzij een effectieve antibiotica-cocktail goed te genezen. Als leprapatiënten tijdig met hun behandeling beginnen kunnen ze zelfs volledig genezen. Ze houden er dan geen zichtbare gevolgen aan over.
De hoeveelheid benodigde antibiotica in deze antibiotica-cocktail is afhankelijk van het type lepra. Gebruikelijke antibiotica zijn dapson, clofazimine en rifampicine. De tuberculoïde vorm wordt met 2 medicijnen en de lepromateuze vorm wordt met 3 medicijnen tegelijk behandeld. Het is in het verleden gebleken dat bij gebruik van slechts één antibioticum de bacterie weerstand tegen het middel ontwikkelt en dus niet meer vernietigd wordt. De kuur duurt 6 tot 12 maanden.
Veel patiënten hebben door het medicijngebruik last van bijverschijnselen, zoals misselijkheid en duizeligheid. Na korte tijd verdwijnen deze bijwerkingen meestal weer. Het is echter van belang de medicijnen toch te blijven gebruiken. Enkele dagen na het innemen van de antibiotica is de lepromateuze vorm van lepra al niet meer besmettelijk. Tijdens de behandeling kan u gewoon deelnemen aan het dagelijkse leven, werken, uitgaan etc..

BEHANDELING VAN LEPRAREACTIES
Patiënten die gedurende de standaardbehandeling plotseling een leprareactie gaat vertonen worden behandeld met een stootkuur prednisolon en een adequate pijnstiller. Soms veroorzaakt de reactie een zodanige invaliditeit dat u (kortdurend) in een ziekenhuis dient te worden opgenomen. Patiënten met een ENL worden bij voorkeur met het middel thalidomide behandeld.

Bestaat er een vaccin tegen lepra ?

Helaas, ondanks veel onderzoek is er nog altijd geen vaccin tegen lepra gevonden.

Wat kunt u zelf doen als u lepra heeft ?

MEDICIJNGEBRUIK
– Het is van groot belang dat u de medicijnen trouw inneemt. Wanneer de geneesmiddelen niet regelmatig ingenomen worden kan het weer gebeuren dat de bacteriën niet meer gevoelig zijn voor de medicijnen en dus niet meer gedood worden.
– Wanneer u toch teveel bijwerkingen ondervindt van de geneesmiddelen dient u dit altijd aan uw arts mee te delen. Eventueel kunnen er andere medicijnen voorgeschreven worden.

ZWANGERSCHAP
Lepra wordt tijdens zwangerschap niet op het kindje overgebracht. Als de moeder tijdens de zwangerschap en na de geboorte wordt behandeld, loopt het kind geen gevaar. Toch is beter om in het begin van de behandeling niet zwanger te worden. Sommige medicijnen kunnen niet tijdens zwangerschap gebruikt worden (bijv. thalidomide). De gevolgen van de ziekte lepra kunnen bovendien lichamelijke problemen geven tijdens de zwangerschap en de geboorte.

VERZORGING VAN GEVOELLOZE VOETEN
Week en was de voeten, liefst met een huishoudzeep in warm water. Smeer dagelijks de voeten in met vaseline om uitdrogen en barsten van de eeltlaag te voorkomen.