Waterpokken

Waterpokken is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door het varicella zoster virus. Deze ziekte komt vooral bij kinderen voor, en dan meestal in een milde vorm. Volwassenen die de ziekte nog niet eerder op kinderleeftijd hebben gehad en mensen met een verlaagde weerstand kunnen een ernstige vorm van de ziekte ontwikkelen. De Engelse benaming voor waterpokken is “chickenpox”.

Wat is de oorzaak van waterpokken?

Waterpokken is een infectieziekte veroorzaakt door besmetting met het varicella-zoster virus (afgekort VZV), uit de herpes virus groep.

Bij wie komt waterpokken voor?

Waterpokken komt vooral bij kinderen voor meestal tussen de 1 en 8 jaar. Op 15 jarige leeftijd heeft al zo’n 90-95% van de kinderen waterpokken gehad. Hoewel zeldzaam kunnen ook volwassenen en bejaarde mensen voor het eerst waterpokken krijgen.

Hoe raak je besmet met het waterpokkenvirus?

Het virus komt binnen via de luchtwegen en is erg besmettelijk: het besmet 90% van de mensen die nog geen waterpokken heeft gehad. Het VZ- virus verspreidt zich via druppeltjes die uit de neus of mond van een besmet persoon in de lucht terechtkomen wanneer deze hoest of niest. Mensen in de omgeving ademen deze druppeltjes in. Waterpokken kan zich ook verspreiden via direct contact met de huiduitslag van een besmet persoon. Ook handen schudden of gezamenlijk gebruik van een handdoek of zakdoek kan tot besmetting leiden. De incubatietijd ligt gemiddeld iets boven de 2 weken. Ongeveer 2 dagen voor de typische huidafwijkingen opkomen, is de patiënt al besmettelijk. Zo’n 4-5 dagen na het ontstaan van de blaasjes is de besmettelijkheid over. Als alle blaasjes opgedroogd zijn, is de besmettelijkheid geheel gestopt. Na genezing kan het virus nog jaren aanwezig blijven in de dorsale ganglia (bij het ruggenmerg) zonder symptomen te veroorzaken. Jaren later kan de virus in periodes waarbij het weerstand verlaagd is het ziektebeeld gordelroos veroorzaken.

Waterpokken en gordelroos

Gordelroos is de volwassen variant van waterpokken. Ook deze huidziekte presenteert zich met jeukende , branderige of zelfs pijnlijke blaasjes. Typisch is dat de blaasjes volgens een bepaald bandvormig patroon (dermatomaal) op de huid optreden.

Lees hier meer over gordelroos

Hoe krijg je waterpokken als je volwassen bent?

Wanneer je eenmaal waterpokken hebt gehad op kinderleeftijd ben je in de regel voor de rest van je leven immuun voor een nieuwe infectie. Wanneer je toch waterpokken krijgt op volwassen leeftijd, dan is één van de volgende oorzaken mogelijk:
– je hebt nog nooit eerder waterpokken gehad op kinderleeftijd (meestal het geval)
– je hebt  wél eerder waterpokken gehad toen je kind was, maar deze eerste infectie was zodanig mild dat uw afweersysteem niet in staat was geweest om voldoende afweer te ontwikkelen. Hierdoor be je opnieuw vatbaar voor een nieuwe infectie, vooral tijdens periodes dat je weerstand al verlaagd is, bijv. tijdens een griepje
– je lijdt aan een ziekte waarbij je afweersysteem is verlaagd, bijv. leukemie of een HIV infectie.

Hoe ziet waterpokken eruit ?

Een besmet kind voelt zich in de dagen vóórdat de ziekte uitbreekt doorgaans niet erg ziek en heeft nauwelijks koorts. Een met waterpokken besmet volwassen persoon krijgt meestal twee of drie dagen vóór de uitbraak, last van verkoudheidsverschijnselen (virusinfectie) zoals koorts, oogirritatie, hoesten en een algemeen gevoel van lusteloosheid. Wanneer de koorts zijn hoogste punt heeft bereikt, verschijnt de uitslag in de vorm van intens jeukende, kleine verhoogde vlekjes op de huid, die zich ontwikkelen tot kleine met pus gevulde blaasjes. Dit pusvocht bevat besmettelijke virussen. In slechts een paar uur verschijnt de uitslag in groepjes op de romp en het gezicht, alvorens zich over de rest van het lichaam te verspreiden. Er kunnen ook blaasjes in de neus, mond en oren komen. Vooral als er gekrabd wordt, kunnen littekens achterblijven. Het is typisch voor waterpokken dat er tegelijkertijd huidafwijkingen zijn in verschillende stadia. De huidafwijkingen bevinden voornamelijk in het centrale deel van het lichaam, naar de periferie toe neemt de uitgebreidheid af. De koorts verdwijnt als er geen nieuwe blaasjes meer verschijnen. De blaasjes zelf, drogen in een paar dagen tijd in tot korstjes. Het virus kan op anderen worden overgebracht vanaf twee dagen vóórdat de uitslag verschijnt, totdat alle blaasjes zijn ingedroogd tot korstjes.

Foto’s van waterpokken

Wat zijn de gevaren van waterpokken tijdens de zwangerschap?

• Zwangere vrouwen die nog niet eerder besmet zijn met het waterpokken virus zijn kwetsbaarder voor waterpokken en kunnen ernstige complicaties krijgen, zoals longontsteking, die fataal kunnen zijn als ze niet correct worden behandeld. Daarnaast bestaat het risico dat de moeder de infectie overdraagt op de ongeboren baby, de foetus.
• Complicatie voor de foetus . Zwangere vrouwen die besmet worden met waterpokken voordat ze twintig weken zwanger zijn, kunnen de besmetting overdragen op de foetus. Een besmette foetus kan ernstige afwijkingen ontwikkelen, ook wel het congenitaal varicella syndroom genoemd. Dit is een zeldzame aandoening die wordt gekenmerkt door ernstige afwijkingen, bijvoorbeeld aan de ledematen (de armen en benen zijn niet goed gevormd en zijn zeer klein), oogafwijkingen (staar, ontsteking netvlies), huidafwijkingen (papyrus-kindje), en afwijkingen aan het zenuwstelsel (waterhoofd). Soms wordt de baby dood geboren. Als de moeder besmet wordt in de periode van 5 dagen vóór de bevalling tot 2 dagen erna, dan kan de pasgeboren baby ook met waterpokken besmet zijn. Deze aandoening komt veel vaker voor en wordt neonatale varicella genoemd. Als de ziekte onbehandeld blijft, kunnen de gevolgen ernstig zijn. Het immuunsysteem van het kind is nl. nog niet ontwikkeld en het kind wordt ook niet beschermd door antistoffen van de moeder. De sterfte ligt misschien wel rond de 30%.

Wat zijn de mogelijke complicaties van waterpokken?

• De meest voorkomende complicatie is een bacteriële superinfectie (dit is dus een infectie bovenop een infectie) van de huid, vooral als er veel aan de blaasjes gekrabd wordt.
• Een andere plaats die door het VZV kan worden aangedaan is het centraal zenuwstelsel. Dit uit zich door ataxie en meningeale prikkeling (ataxie: coördinatiestoornis bij de bewegingen). In het hersenvocht is de hoeveelheid eiwit verhoogd en worden lymfocyten gevonden. Meestal begint dit dan zo’n 3 weken na het ontstaan van de huiduitslag. Het is een goedaardig verschijnsel waar kinderen normaal gesproken niet voor opgenomen hoeven te worden. Het gaat vanzelf over.
• Een ernstigere complicatie is het ontstaan van longontsteking door het VZV. Dit begint tussen de 3e en 5e dag van de uitslag. Mogelijke symptomen zijn koorts, kortademigheid, (bloed)hoesten en pijn in de borstkas. Andere complicaties van waterpokken zijn voorhoofdsholteontsteking (sinusitis), keel- en oorontstekingen.

Bij volwassenen met waterpokken komen complicaties aanzienlijk meer voor dan bij kinderen. Maar gelukkig verloopt de ziekte normaliter goedaardig en treden deze complicaties maar weinig op.

Hoe wordt de diagnose van waterpokken gesteld ?

De diagnose wordt gesteld op basis van de verschijnselen en een lichamelijk onderzoek van de patiënt. Ook kan het bloed worden onderzocht, of een kleine hoeveelheid vocht uit de blaasjes.

Wat is de behandeling van waterpokken ?

• Bij de meeste kinderen hoeven waterpokken niet met antivirale middelen behandeld te worden. Volwassenen, oudere adolescenten en mensen (volwassenen en kinderen) met een verzwakt afweersysteem (bijv. leukemie) kunnen behandeld worden met het antivirale middel aciclovir.
• Vrouwen die geen waterpokken hebben gehad en er tijdens de zwangerschap mee in contact zijn geweest, krijgen varicella-zoster-immunoglobulinen (VZIG, een antilichaam) toegediend om besmetting te voorkomen of deze af te zwakken. Als een zwangere vrouw desondanks waterpokken krijgt, wordt een behandeling met het antivirale medicijn aciclovir overwogen. Krijgt de vrouw waterpokken in de periode direct voor of na de bevalling, dan moet de pasgeboren baby een immunoglobulineninjectie krijgen. Baby’s die waterpokken krijgen tijdens de eerste maanden van hun leven moeten behandeld worden met aciclovir.
• Mensen die er niet aan zijn blootgesteld, maar die gevoelig worden geacht voor besmetting, zoals volwassenen en kinderen met een zwak afweersysteem, kunnen op een selectieve basis worden behandeld met het varicella-vaccin (lees verder).

Hoe behandel ik de jeuk en de blaasjes bij waterpokken?

• De jeuk kan worden bestreden met een schudmengsel (lotio alba) of met een indrogende smeersel (zinkoxidesmeersel). Met deze uitwendige middelen zullen de blaasjes ook sneller indrogen, waardoor de kans op littekenvorming kleiner wordt.
• Wassen met een desinfecterende zeep kan een secundaire infectie doen voorkomen. Indien desondanks toch een secundaire bacteriële infectie optreedt (dit herkent u aan toename van pus en korstjes, roodheid, pijn en zwelling van de huidafwijkingen) dient u zo snel mogelijk uw arts te raadplegen, deze kan eventueel een antibiotica kuur voorschrijven.

Vaccinatie tegen waterpokken

Het varicella zoster virus vaccin (afgekort VZV) is een leven verzwakt virus. Vrouwen die zwanger willen worden en die nog nooit als kind waterpokken hebben gehad én die vanwege hun werk (bijv. in de gezondheidszorg of kinderopvang) verhoogd risico oplopen op een besmetting kunnen het VZV toegediend. Dit moet dan wel gebeuren vóórdat ze zwanger worden. Het advies is om minimaal 1 maand tussen de vaccinatie en de zwangerschap te houden.  Er zijn geen nadelige effecten op de zwangerschap of op het ongeboren kindje gemeld wanneer vrouw ten onrechte toch tijdens het zwangerschap het VZV vaccin kregen.

Wat kunt u zelf tegen waterpokken doen ?

• Bij jeuk niet krabben; dit kan lelijke littekens geven.
• Mensen met een donkere huid kunnen donkere littekens overhouden. Het is zaak om tijdens de uitbraak en tot 6 weken nadat alle blaasjes verdwenen zijn de huid te beschermen tegen zonnestralen. Gebruik eventueel een goed zonnebrandmiddel.

Moet mijn kind met waterpokken thuisblijven?

Aangezien kinderen meestal niet erg ziek zijn en de besmettelijkheid al voor de vorming van de blaasjes aanwezig is, is er medisch gezien eigenlijk weinig reden om het kind thuis te houden van school. Toch denken veel scholen en ouders hier anders over.

Wat is het verloop van waterpokken ?

Mensen die waterpokken eenmaal hebben gehad, zijn normaal gesproken voor de rest van hun leven immuun voor het virus. Het virus dat waterpokken veroorzaakt, blijft echter wel latent in het lichaam aanwezig en kan in een later stadium een ander soort huiduitslag veroorzaken, die “gordelroos” wordt genoemd. Kinderen hebben een zeer goede prognose. Kinderen met een donkere huid kunnen donkere littekens overhouden aan de waterpokken. Bij volwassenen is de sterftekans aan waterpokken 2:100.000 tot 30:100.000. Bij een tijdige herkenning en behandeling echter, en zeker bij volwassenen met een normale weerstand, zal de sterftekans nog kleiner zijn. Bij mensen met een verlaagd afweer ligt de sterfte kans wat hoger.

Meer over dit onderwerp?

Landelijk richtlijnen waterpokken (RIVM)